Blog

MÜCEVHER YAPIMCILARI VE LONCALARI

in Celil LAYİKTEZ Yazıları

Ortaçağda Batı Avrupa’da altın ve gümüşten broş, yüzük, kap ve kıymet­li süslemeler yapan, bazen de altın kapladıkları bakırı mineyle süsleyen esnaf, mücevher yapımcıları loncala­rında toplanırdı. Mücevher yapımcı­ları manastırlarda çalışan rahipler ve­ya dış dünyada yaşayan lâik ustalardı. Manastırlarda daha çok dinsel süsle­meler yapılırdı. Bizi ilgilendirenler lâik çalışanlardır.

  1. ve 12. yüzyıllarda büyüyen kentlerde ticaret hacmi artmış ve mü­cevher yapımcısı esnaf gelişme kayde- debilmişti. 12. yüzyılda Londra, Paris ve diğer başlıca Avrupa kentlerinde mücevher yapımcıları loncalarının kurulduğunu görüyoruz. 1180 yılında on sekiz değişik esnaf loncası Kraliyet beratım almadan teşkilatlandıkları için toplam 120 £ gibi çok büyük bir para cezasına çarptırılmışlardır. Bu meblâğın 1/4 ini en zengin lonca olan mücevher yapımcıları loncası tek başı­na karşılamıştı.

Mücevher yapımcıları halkın yo­ğun olarak geçtiği köprülerin üzerin­de veya meydanlarda dükkân açarlar­dı. Örneğin, Paris’te Grand Pont, Flo- ransa’da Ponte Vecchio, Londra’da St. Paul Katedraline varan yol bu esnafın tercih ettiği mekkânlardı.

1268 yılında Paris Valisi Etienne Boileau’nun esnafa verdiği berat tüm Batı Avrupa’da oluşan Mücevher Ya­pımcıları Loncalarına berat modeli ol­

muştur. 1292 yılında vergi toplamak amacıyla düzenlenen esnaf listesinde 116 Mücevher Yapımcısı yer alıyordu. 1275 yılında Fransız Kralı Filip tüm gümüş işçilerinin yalnızca rafine gü­müşle iş yapabileceklerine ve ürünle­rinin üzerine de markalarını basmala­rını emreden bir ferman yayınlamıştı. Londra’da ilk mücevher yapımcısının markası 1300 yılma aittir. İlk beratları 1327 tarihlidir.

1348 büyük veba salgınından son­ra kent merkezlerinde yaşayan mü­cevher yapımcıları çok kayıp vermiş­ler, ancak yüzyılın sonlarına doğru to- parlanabilmişlerdir. 1465 yılında, Ka­ra Ölümden 117 yıl sonra, Londra’da çırak ve kalfaların dışında dört yüz us­ta bu meslek dalında çalışıyordu. Kra­liyetin altın paralarının darp işi seçil­miş mücevher yapımcılarına ihale edi­lirdi.

Loncaların teşkilâtlanması

Mücevher Yapımcıları Loncaları, belirli bir Azizin himayesini kabul eden esnaftan oluşurdu. Meslekten ol­mayan kentin ileri gelenleri de lonca­ya katılabilirlerdi.

İngiltere mücevher yapımcıları­nın koruyucu azizi St. Dunstan, Kıt’a Avrupa’sı esnafının da St. Eligius idi. Koruyucu azizleri hangisi olursa ol­sun üretim ve kalite kontrol yöntemle­rini, ustalık ehliyetinin verilmesini, ti­caret ve iş ahlâkını lonca denetlerdi.

İngiltere’de her loncanın kendine öz­gü üniforması vardı, bu nedenle de Londra loncalarına Livery Companies (!) adı da verilirdi. Özel günlerde ve merasimlerde lonca mensupları bu üniformalarım giyerlerdi.

Tüm loncalar mesleğin ve işgü­cünün denetlenmesinin dışında sosyal görevler de üstlenirlerdi. Bu görevlerin arasında yoksul, hasta üyelerine, dul eşlerine yardım, ce­naze merasimlerini düzenlemek, geçmiş üyeleri anmak, yaşayanlara özel günlerde ziyafet ikram etmek vardı.

Ortaçağ kralları için altın ve gü­müş işçiliklerini ayarlayan tüzükler, tedavüle çıkarılan paralar nedeniyle, çok önemliydi. Para ve objelerin ala­şımları birbirine bağlıydı. Mücevher yapımcılarının para için kullanılan ayarın altında bir ayarla gümüş ya da altın obje yapmaları yasaktı.

Kralın hâzinesinde gümüş ve al­tın standartlarına uygun deneme lev­haları bulundurulurdu ve bu metal­lerden yapılmış para veya objelerin ayarları, loncanın ileri gelen ustaları­nın oluşturduğu heyetin huzurunda ve merasimle denetlenirdi.

Altın paraların değerini korumak için altın objelerin ihracı yasaklanmış­tı. Londra’da toplu bir denetimin sağ­lanabilmesi için, mücevher yapımcıla­rının yalnızca St. Paul Katedraline çı­kan Cheapside Sokağında çalışmaları­na izin verilirdi.

1300 – 1478 arası altın objelerin standart ayarı 19.2 kırat olarak saptan

mıştı. 1478 yılında bu standart 18 kıra­ta indirildi, daha sonra, 1576’da da 22 kırata çıkarıldı. 1478 yılma kadar ayar ve denetim markası bir leopar başıy­ken, 1478 den sonra bu marka taçlı bir leopar başı olarak değiştirildi. Beledi­ye Konseyinin bu resmî markasının dışında, ünlü ustalar kendi markaları­nı da parçanın üzerine vururlardı. Pa­ris’te, tüm ustaların kendi markalarını vurmaları zorunlu idi.

Standartların denetimi, ustaların kullandıkları ölçü ağırlıklarına kadar gidiyordu. Londra’da, 1370 yılından itibaren, ustalar ağırlık ölçerken, mü­hürsüz ağırlıklar kullanamazlardı. İn­giltere çapında ağırlık ve uzunluk öl­çülerinde standardizasyon 1491 yılın­da gerçekleşmiştir. 1497 yılında uzun­luk ölçüsü olarak standart yardanın kesin tanımı için yarım inç kalınlığın­da ve sekiz köşeli pirinç bir çubuk millî örnek olarak tayin edilmiştir. Stan­dartlar müzesinde saklanan bu stan­dart yarda halen kullanılmakta olan kraliyet yardasından 0.037 inç (0.094 mm) kısadır.

Markasız ölçü, düşük ayarlı ala­şım kullanmak, altın kaplı bakır veya gümüşü altın diye satmak, içi boş mal­zemeyi doluymuş gibi göstermek, kıy­metli taş yerine renkli cam parçalarını kullanmak, parıltıyı artırmak için ta­şın altına ince bir kalay tabakasını koy­mak gibi loncanın şöhretine gölge dü­şürecek davranışlara çok ağır para ce­zaları hükmedilirdi.

İngiltere’de çıraklık süresi yedi yıldı. Ustanın oğullarına bu hüküm uygulanmazdı. 16. yüzyıla kadar çıra

ğın, çok pahalı olabileceğinden, kalfa­lık sınavı için bir parça hazırlaması is­tenmezdi. Almanya ve Fransa loncala­rında ise, rekabeti azaltmak için, kalfa­lık sınavlarında bir kıymetli parçanın sunulması beklenirdi.

İngiltere’de St. Dunstan günü (19 Mayıs) mücevher yapımcılarının bay­ramı olarak kutlanırdı. O gün St. Paul Kilisesinde çanlar çalınır, kuyumcu dükkânları kapalı kalır, lonca men­supları üniformalarını giyerek topla­nırlar, yeni Kalfalar yeni görevlerine merasimle is’ad ([1]) edilir, beratta olabi­lecek tüzük değişiklikleri ilân edilir, iş bağlantıları kurulur ve tüm lonca kar­deşlerine bir ziyafet verilirdi. 1497 ve 1498 yıllarında verilen ziyafetlerin ka­yıtları bulunmuştur. Buna göre, 1497 yılında lonca kardeşlerine takdim edi­len menü şöyleydi: İlk sırada, av eti, horoz rostosu, turna balığı ve kızartıl­mış geyik eti; ikinci sırada badem kre­ması, tavukla tavşan, kalkan balığı, güvercin ve turtalar; üçüncü sırada ağaç çileği ve krema. 1498 yılında 32 galon kırmızı, 8 galon beyaz şarap ve iki fıçı bira içilmiş, pastalar için 200 adet yumurta, 5 V2 Kg. tereyağı, altı kile ([2] [3]) un, hamura katılacak bir küçük fıçı bira, safran, karanfil, hindistance­vizi kabuğu ve kara biber. Pastaların yaklaşık bir kilosu, loncanın markası olan küçük leopar başları şeklinde su­nulmuştu. Sürekli müzik çalan Lonca­nın orkestrasında klarinet, ince ve ka­lın borular, bombardon (4), gayda ve flütle kaval gibi hafif nefesli sazlar var­dı.

Londra’da, ilk defa, loncaların en zengini olan mücevherciler loncasının bir “guild hail” ([4]) u olmuştur. Hazır bir ev 1339 yılında satın alınarak lon­canın yönetimine tahsis edilmişti. Ye­tersiz kalan bu evin yerine, Lonca 1366 yılında kendi binasını inşa etmiştir.

Kaynak:

Ortaçağ’ın Aydınlığı;

Çelil Layiktez

[1] Is ‘ad: merasimle göreve başlatmak.

[2] kile: (İngilizce: bushel), tahıl ölçüsü.

[3] bombardon: en bas sesli boru saz.

[4] guild hall: lonca sarayı

Celil Layiktez
Kaynak: Tesviye Dergisi Sayı 33

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *